100 yıldır sırrı çözülemeyen kitap

[aquahell]

100 yıl önce bir sahafta bulunan ve şifresi hâlâ çözülemeyen dünyanın en eski el yazması Voynich için şifre bilimciler hummalı bir şekilde çalışmayı sürdürüyorlar. Ama bu kitabın ne dili, ne yazarı henüz çözülebilmiş değil.



Şifreleme tarihi ve şifrebilimcilik açısından en önemli eserlerden biri, modern çağın en büyük kriptoluğu kabul edilen ve ABD Ulusal Güvenlik Ajansı'nın ilk başkriptolojisti olan William Friedman'ın bile üstesinden gelemediği ve üzerinden yüzyıllar geçmiş olmasına karşın hâlâ çözülemeyen Voynich el yazması. 234 sayfalık; içinde bitki, astroloji ve farmolojik resimler bulunan, karbon testleri ile 15'inci yüzyıla uzandığı tahmin edilen yazarı bilinmeyen 23 ila 40 farklı harf karakterinden ve 38 bin kelimeden oluşan bu el yazmasının yazısı birçok kriptoloğun çabasına rağmen yüzyılı aşkın süredir çözülebilmiş değil.

Bilimsel bir çalışmanın ürünü olduğu izlenimi veren bu el yazması 1912 yılında sahaf Wilfrid M. Voynich'in Ortaçağ'dan kalan bazı paha biçilmez elyazmalarını satın alması ile gün yüzüne çıktı. O zamandan beri de kriptoloji tarihinde çözülemeyen gizemli el yazması unvanını koruyor. Bu el yazmasına dair elimizdeki tek ipucu ise bu eser gün yüzüne çıkarıldığı zaman üzerinde bulunan not… Bu notta bu kitabın bir zamanlar metafizik ve gizemli konulara hayli meraklı olan Roma imparatoru II. Rudolf tarafından alındığı ve yazarının ise 13'üncü yüzyılda yaşamış Fransiskan papazı Roger Bacon olduğuna inanıldığı yazıyor. O zamandan bugüne bilinen detaylar bunlar.

Bu eser kriptoloji alanında o derece efsane haline geldi ki internet üzerinden bu el yazmasını çözmek için "crowdsourcing" adlı şifreyi çözme projesi bile oluşturulmuş. Bu çevrimiçi toplulukta profesyonel sanat tarihçileri, bilgisayar programcıları, dil bilimciler, teorik fizikçiler var. Gizem perdesi bir türlü aralanamayan bu el yazması hakkında çeşitli teoriler ortaya atıldı bu zamana kadar. Bunun bir kritogram (her harfin başka bir simge ile temsil edildiği metin), fonetik bir yazım sistemi, filozofik bir dil hatta bir büyü dili ya da uzaylıların sanatı olduğu iddia edildi. Üzerinde en çok durulan varsayım ise bunun tamamen uydurma, yani bunu çözmeye çalışmanın nafile ve gereksiz bir çaba olduğu…

"Uydurma olamaz"
Fakat en son gelişme olarak Manchester Üniversitesi'nden teorik fizikçi Marcelo Montemurro bu el yazmasının linguistik yapısını ve özelliklerini yıllarca araştırdıktan sonra bu yapıtın uydurma olmayabileceğini söylüyor: "Bu el yazması önemli bir linguistik yapı gösterdiğinden dolayı sadece anlamsız uydurma bir eser olarak nitelendirilemez."

Dr. Montemurro meslektaşı Damian H.Zanette ile bu yıl yayınlanan "Keywords and Co-Ocurrence Patterns in The Voynich Manuscript: An Information Theoretic Analysis"(Voynich El Yazmasında Anahtar Kelimeler Ve Birliktelik İçindeki Yapılar: Bir Bilgi Teorisi Analizi) adlı çalışmasında bilgisayarlı istatistik metodu uygulayarak metni analiz etti. El yazmasındaki kelimelerin bir anlam taşıyabileceğine işaret eden dilbilimsel yapılar oluşturduğuna dair kanıtlar ortaya çıktı. Keşfedilmesinden yüzyılı aşkın süre geçmiş olmasına karşın tek bir kelimesinin dahi anlamına vakıf olunamayan Voynich el yazması için "bunun arkasında belki bizim hiçbir zaman bilemeyeceğimiz bir hikâye olmalı" diyor.

Roger Bacon adlı, rahip olduğu söylenen bir kişi 12'nci yüzyılda niye oturup da 234 sayfalık resimli bir kitabı sırf "laf ola beri gele" diyerek tamamen ve hiç kimse tarafından anlaşılmayacak uydurma bir dille yazsın? Öte yandan bu dille yazılmış başka hiçbir kaynağın olmaması, bu dille başka bir dilin kıyaslamasına imkân verecek materyalin bulunmaması ciddi sıkıntı yaratıyor.

Yüzyıllarca sırrı çözülemeyen Mısır hiyeroglif yazısı 1798 yılında Napolyon'un Mısır seferi sırasında elde edilen üzerinde Yunanca dâhil Hiyeroglif dilinin yazılı olduğu Rosetta Taşı sayesinde olmuştu. Taş bulunduktan sonra bu yazıyı çözmek için 22 yıl İngilizler ve Fransızlar birbiriyle kıyasıya rekabet etmiş ve Jean Francois Champollion bu dili çözerek uygarlık ve insanlık tarihinin karanlık önemli sayfalarının aydınlatılmasına öncülük etmişti. İçinde gerçek hayatta karşılığı olmayan ilginç bitki resimlerinin, astrolojik ve astronomik çizimlerin bulunduğu bilimsel bir metin intibası uyandıran Vynich elyazması da çözülürse (uydurma değilse) Rosetta Taşı gibi olmasa da belki insanlık tarihine dair önemli bir ayrıntı sunar, kim bilir.

KEMAL PEHLİVANOĞLU / AKTÜEL

[aquahell]

[aquahell]

Kitaba buradan ulaşabilirsiniz