Zehir ve Zehirlenme

[vgokhan]

Bitkilerin ve hayvanların genellikle savunma amacıyla ürettikleri bazı
doğal maddeler ile doğada bulunan ya da insan eliyle üretilen çeşitli
kimyasal maddeler canlıların fizyolojik işlevlerini aksatabilir, hatta
ölümüne yol açabilir. Bu etkiyi gösteren bütün maddelere zehir denirse
de, bir canlının dokularında oluşan ve başka bir canlıya zaran veren
biyolojik zehirlerin TOKSİN olarak adlandırılması daha doğrudur.
Zehirlenmelerin çoğu dikkatsizlikten kaynaklanır ve çok tehlikeli
sonuçlar doğurabilir. Örneğin bir tarım ilacını ya da çamaşır suyunu
gazoz şişesine koyarak saklamak büyük bir düşüncesizliktir. Yanlışlıkla
birinin onu içecek sanarak onu içmesi çok kötü sonuçlar doğurabilir.Bu
tür kazalara fırsat vermemek için tehlikeli maddeleri özel biçim ve
renkteki şişelerde saklamalı, üzerine mutlaka uyarıcı bir işaret
koymalı ve çocukların ulaşamayacağı yerlerde ,hatta kilitli dolaplarda
saklanmalıdır.

İnsanların
zehirli maddeleri genellikle pek iyi tanımamaları da zehirlenme
nedenleri arasında ikinci sırayı alır.Örneğin çocuklar kırlarda
dolaşırken tanımadıkları bir mantarı yiyerek zehirlenebilirler.Bayat
balık, et ya da bakterilerin etkisiyle bozulmuş herhangi bir madde de
zehirlenmeye yol açabilir.Ayrıca, az miktarda alındığında insana
yararlı olan bazı maddeler, özellikle bazı ilaçlar aşırı dozda
alındıkları zaman zehir etkisi gösterir

Zehirli bir maddenin
etkili olabilmesi için mutlaka ağızdan alınıp sindirim yoluyla vücuda
girmesi gerekmez.Borulardan sızan zehirli gazları ya da tutkal, yağlı
boya, mazot gibi maddelerden yayılan buharları solumak da aynı derecede
tehlikelidir.Bazı kimyasal maddelerin kullanıldığı işkollarında
çalışanlarda, bu maddelerden havaya dağılan toz ve dumanların solunması
ya da zehirlerin deri yoluyla emilmesi nedeniyle zehirlenme belirtileri
görülür.Azar azar alınan zehir zamanla dokularda birikir ve ağır
zehirlenmelere yol açar. Bu nedenle birçok ülke bazı maddelerin
sanayide kullanılmasını yasaklamış ya da çalışanların sağlığını korumak
üzere alınması zorunlu önlemleri yasa ve yönetmeliklerle belirlemiştir.

Zehirlerin
vücuda üçüncü bir giriş yolu da deridir; zehirli bir yılanın ısırması,
bir arının sokması ya da trakonyanın zehirli dikenlerini batırması
bunun en bilinen örnekleridir.

BAZI ÖRÜMCEKLERİN TEK BİR ISIRIĞI BİLE BİR İNSANI ÖLDÜRMEYE YETER.

A)Zehirlenmelerin Sınıflandırılması

Sindirim,
solunum ya da deri yoluyla vücuda giren zehirler, insandaki etkilerine
göre yakıcı,tahriş edici,uyuşturucu,sayıklama ya da çırpınmalara yol
açan zehirler olarak beş gruba ayrılabilirler.

Yakıcı zehirler
doğrudan doğruya dokulara zarar veren maddelerdir.Bunlar arasında
Sülfürik asit, Hidroklorik asit(tuzruhu), nitrik asit(kezzap) ve
karbolik asit(fenol) gibi asitler ile sodyum hidroksit ve amonyak gibi
alkaliler sayılabilir.Bu maddeler deride değdiği yeri yakar,
yanlışlıkla içildiğinde dudaklarda, ağızda, boğazda,yemek borusunda ve
midede ağır yaralar açarak çok ağrı verir, hatta hastanın şoka
girmesine yol açabilir.

İyot, arsenik ve civa gibi birçok
kimyasal maddenin yanı sıra bozulmuş yiyecekler ile zehirli mantarlar
da tahriş edici zehirler grubundandır. Bu maddelerle zehirlenmenin
başlıca belirtileri şiddetli karın ağrısı, ishal, kusma ve şoktur. Eğer
bu tip kimyasal maddeler ağız yoluyla alınmışsa ağzın içinde, boğazda
ve göğüste de ağrı duyulur.

Uyuşturucu zehirler insanda bilinç
yitimine neden olur. Afyon, morfin gibi afyon türevleri ile genellikle
uyku ilaçlarının bileşimine giren barbitüratlar grubundan bir çok madde
bu etkiyi gösterir.Bira, şarap gibi alkollü içeceklerdeki etil alkol
ile kloroform da genellikle uyuşturucu zehirler sınıfından sayılır.Bu
maddelerden herhangi biri aşırı miktarda alındığında insanın
gözbebekleri çok küçülür, nabız atışları zayıflar, solunumu yavaşlar,
bellek bulanıklığı ve uyuklamanın ardından bilincini yitirebilir.

Sayıklama
ya da hezeyan yaratan zehirlerin etkisindeki insan huzursuz ve
tedirgindir, bir an yerinde duramaz ve ne dediğini bilmeden durmaksızın
konuşur. Ayrıca susama, ağız kuruması, görme bulanıklığı ve göz
bebeklerinin aşırı derecede büyümesi gibi belirtiler görülür. Örneğin
güzelavratotundaki atropin denen madde bu gruptaki zehirlerdendir.

Striknin,
siyanür ve prusik asit gibi bazı maddeler ise zehirlenen kişide
çırpınma nöbetlerine yol açar. Etkisini çok çabuk gösteren bu maddeler
solunum kaslarında geçici felç oluştuduğu için hasta soluk alamaz. Bu
durumda hiç zaman kaybetmeden yapay solunum uygulamak gerekir.

B)Zehirlenmelerde İlk Yardım

Eskiden
zehirli bir maddeyi içen ya da yiyen kişileri kusturmak için, örneğin
bir bardak ılık suda iki kaşık tuz eritilerek içilir ve zehrin kusmayla
dışarı atılıp midenin temizlenmesi sağlanırdı. Alınacak ikinci önlem de
hastaya zehrin etkisini gideren bir panzehir vermekti; örneğin asitten
zehirlenenlere karbonat, alkali içenlere limon suyu verildiğinde bu
maddeler alınan zehrin etkisini giderebilir.

Ama ne yazık ki her
zehrin bir panzehri yoktur ve çoğu zaman zehirlenmeye hangi maddenin
yol açtığı bilinemez. Hastaya kusturucu bir karışım ya da ilaç içirmek
de yakıcı zehirlerin mideden ağza ve boğaza yayılarak daha çok zarar
vermesine neden olabilir.Çünkü kendi ürettiği güçlü asitlere dayanıklı
olan mide, dışarıdan gelen yakıcı zehirlerden de öbür dokular kadar
etkilenmez.

Bugün bir zehirlenme olayında yapılacak ilk şey,
hastayı hemen en yakın doktora ya da hastaneye götürmektir. Bu arada,
hastanın aldığı zehrin boş kutusunu ya da şişesini de birlikte götürmek
gerekir.

Eskiden kralların en büyük korkularından biri
zehirlenmekti. Bu nedenle saraylarında bir "çeşnicibaşı" bulundurur ve
yiyip, içecekleri şeyleri önce ona tattırırlardı.Eski Yunan'da ise
suçlulara verilen ölüm cezası bir çanak "baldıran" zehri içirmekti.Ünlü
düşünür Sokrat da bu şekilde cezalandırılmıştı.

kaynak:sağlık platformu