Türkiyenin İklimi Nedir? Türkiyenin İkilmini Etkileyen Faktörler Nelerdir?

[vgokhan]

Türkiye’nin İklimi Nedir? Türkiye’nin İkilmini Etkileyen
Faktörler Nelerdir? Türkiye’nin Coğrafi ve Fiziki Yapısının İkilim
Üzerindeki Etkileri Nelerdir?
Türkiye, Dünya üzerinde yapılan iklim sınıflandırmasına göre, Akdeniz
ikliminin yayılış sahasına girer.
Ancak Türkiye’de;
- Yerşekillerinin engebeli olması
- Dağların uzanış yönü
- Üç tarafının denizlerle çevrili olması
- Yükseltinin batıdan doğuya doğru artması
gibi etmenlerin etkisiyle sıcaklık ve yağış bölgelere göre değişir.
Bu durum Türkiye’de birbirinden farklı iklim tiplerinin görülmesine
neden olur.
Örneğin; iç ve Güneydoğu Anadolu’da, kıtaların iç kısımlarında görülen
yarı kurak step iklimi etkili olurken, Karadeniz Bölgesi‘nde Kuzeybatı
Avrupa’nın Ilıman okyanus iklimi, Doğu Anadolu’da ise yüksek enlemlerin
soğuk karasal iklimi etkili olmaktadır.
TÜRKİYE’NİN İKLİMİNİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER
Türkiye’nin matematik konumu ile özel konumu çeşitli iklim tiplerinin
görülmesinde birlikte etkili olmuştur.
1. Matematik Konum (Enlem Etkisi)
Türkiye 36°-42° Kuzey paralelleri arasında, ılıman iklim kuşağının
Ekvator’a yakın bölümünde bulunmaktadır.
Türkiye’nin matematik konumu ılıman iklim şartlarının etkili olmasına ve
mevsimlerin belirgin olarak görülmesine neden olmuştur. Türkiye yazın
daha çok güneyden gelen sıcak hava kütlelerinin kışın ise kuzeyden gelen
soğuk hava kütlelerinin etkisi altına girer.
- Türkiye orta kuşakta yer aldığı için dört mevsim belirgin olarak
yaşanır.
- Türkiye Yengeç Dönencesi’nin kuzeyinde yer aldığı için yıl
içerisinde güneş ışınlarını hiçbir zaman dik açıyla almaz.
Ayrıca enlemin etkisine bağlı olarak Akdeniz kıyılarındaki sıcaklık
ortalamaları Karadeniz ve Marmara kıyılarındaki sıcaklık
ortalamalarından daha fazladır.
2. Özel Konum
Türkiye’nin iklimi üzerinde yalnızca matematik konum etkili değildir.
Eğer böyle olsaydı güneyden kuzeye doğru gidildikçe sıcaklıklar düzenli
bir biçimde azalır, yaklaşık aynı en-I lemler arasında yer alan Ege, İç
Anadolu ve Doğu Anadolu bölgelerinde aynı iklim şartlan görülürdü.
Halbuki Türkiye’de kısa mesafelerde büyük iklim değişiklikleri ortaya
çıkar. Bu duruma yol açan başlıca etmenler:
- Kara ve deniz dağılışı
- Yükselti
- Dağların uzanış biçimi ve bakı durumu
- Basınç merkezlerinin etkisi ve rüzgarlardır.
a) Kara ve Deniz Dağılışı
Denizler geç ısınıp geç soğuduğu için kıyı bölgelerimizin iklimi daha
ılımandır. İç bölgelere gidildikçe karasallık etkisi artar. İç kesimler
yazın daha çok ısınır kışın da daha çok soğur. Türkiye’de bu durum
özellikle kışın belirginleşir.
Kışın kuzey kıyılarımız daha güneydeki kara içlerinden sıcaktır.
Örneğin, Samsun’da ocak ayı sıcaklık ortalaması 7 °C iken daha güneydeki
Konya’da 0 °C dir. Kara ve deniz dağılışının iklim üzerindeki bir başka
etkisi de günlük ve yıllık sıcaklık farklarıdır. Kıyılardan iç
kesimlere gidildikçe deniz etkisinin ve nem oranının azalmasına bağlı
olarak günlük ve yıllık sıcaklık farkları da artar. Aynı durum iç
kesimlerde yağış miktarının azalmasına neden olur.
Örneğin, Ege kıyılarında yıllık sıcaklık farkı 19 °C iken bu değer, Doğu
Anadolu’da 33 “C’yi bulmaktadır. Yine Ege Bölge-si’nden iç kesimlere
doğru yağış miktarı da azalır.
b) Yükselti
Türkiye, ortalama yükseltisi fazla olan bir ülkedir. Yükselti genel
olarak batıdan doğuya doğru artmakta ve Doğu Anadolu’da 2000 m’nin
üzerine çıkmaktadır.
Bu nedenle doğuya doğru sıcaklıklar düşmektedir.
Örneğin; İç Anadoluyla aynı enlemler arasında yer aldığı halde, Doğu
Anadolu’da sıcaklık ortalamaları daha düşüktür. Ayrıca yüksek yerlerde
ilk kar yağışları sonbaharda başlamakta ve kar örtüsü yaklaşık 6 ay
yerde kalmaktadır. Yükselti farkı kısa mesafelerde de sıcaklık farkına
neden olmaktadır.
Örneğin; Kars platosunda yazlar serin geçerken hemen yakınındaki İğdır
Ovası’nda yüksek sıcaklıklar görülmektedir.
c) Dağların Uzanış Biçimi ve Bakı Durumu
Ülkemizde dağların uzanışı sıcaklık ve yağışın dağılışı üzerinde büyük
ölçüde etkili olmaktadır. Örneğin Toros dağlan, güneyden gelen nemli
hava kütlelerinin Anadolu’nun iç kısımlarına sokulmasını büyük ölçüde
engellerken, kuzeyden gelen soğuk hava kütlelerinin de Akdeniz
kıyılarına sokulmasını engellemektedir.
Bu durumun bir sonucu olarak, kışın Akdeniz kıyılarında ılık ve bol
yağışlı bir mevsim yaşanırken, iç bölgelerimizde kış soğukları bütün
şiddeti ile etkili olmaktadır.
Karadeniz Bölgesi’nde de özellikle yazın kuzeyden gelen nemli hava
kütleleri, Kuzey Anadolu dağlarına çarparak yükselmekte ve soğuyarak
yağış bırakmaktadır.
Ege Bölgesi‘nde ise dağlar denize dik uzandığı için deniz etkisi 150-200
km içerilere kadar sokulabilmektedir.
Ülkemizde sıcaklığın dağılışı üzerinde etkili olan etmenlerden biri de
bakı durumudur. Türkiye Kuzey Yarımküre’de olduğu için dağların güneye
bakan yamaçları, kuzeye bakan yamaçlarından daha fazla güneş enerjisi
alır ve daha fazla ısınır.
d) Basınç Merkezlerinin Etkisi ve Rüzgarlar
Türkiye; matematik konumu itibariyle, kuzeyden gelen soğuk hava
kütleleri ile güneyinden gelen sıcak hava kütlelerinin karşılaşma
alanında yer alır. Kışın genel olarak Sibirya üzerinden gelen yüksek
basınç ile İzlanda üzerinden gelen alçak basıncın etkisinde kalır.
Sibirya yüksek basıncı başta Doğu Anadolu olmak üzere ülkemizde kışların
sert ve soğuk geçmesine neden olur.
TÜRKİYE’DEKİ İKLİM TİPLERİ
Türkiye’de genel olarak üç ana iklim tipi görülür. Bunlar Karadeniz,
Akdeniz ve Karasal iklimdir.
Bunların yanında Trakya, İçbatı Anadolu gibi yerlerde geçiş iklimi
özellikleri görülür.
1. Karadeniz iklimi
Karadeniz Bölgesi’nin kıyı kesimlerinde ve Marmara Böl-gesi’nin
Karadeniz kıyıları boyunca görülür. Yıllık sıcaklık farkı azdır (13 °C –
15 °C). Kışlar ılık (6 °C -7 °C), yazlar serin (21 °C – 23 °C) geçer.
- Her mevsim yağışlıdır.
- Yıllık yağış miktarı 700 – 2400 mm arasındadır.
- Doğu Karadeniz Bölümü’nde en fazla yağış sonbaharda, en az yağış
ilkbaharda düşer.
- Batı Karadeniz Bölümü’nde yıllık yağış miktarı 1000-1500 mm’dir.
- Orta Karadeniz’de ise en fazla yağış kışın, en az yağış yazın
olmaktadır. Yıllık yağış miktarı 700-1000 mm ara-sındadır. Diğer
bölümlere göre yağışın az olmasının ne-deni yerşekillerinin hakim rüzgâr
yönüne dik olmaması, gerisindeki dağların yükseltisinin az ve kıyıya
uzak olma-sıdır.
- Doğal bitki örtüsü ormandır.
- Türkiye’de bulutluluğun, nemliliğin ve yağışın en çok olduğu,
sıcaklık farkının, güneşli gün sayısının, güneş enerjisinden
yararlanmanın en az olduğu iklimdir.
2. Akdeniz İklimi
En belirgin olarak Akdeniz kıyılarında görülmekle birlikte, Ege ve
Marmara bölgelerinin kıyı kesimlerinde de etkili olmaktadır. Yalnız bu
bölgelerde enlemden dolayı sıcaklıklar asıl Akdeniz iklimine göre 2 °C –
3 °C daha düşüktür.
Bu iklimde genel olarak;
- Yazlar sıcak ve kurak, kışlar ılık ve yağışlıdır.
- Yıllık sıcaklık ortalaması 18-20°C dir.
- Yağışların yarıdan fazlası kışın düşer.
- Kış yağışları yağmur şeklindedir.
- Kar yağışı ve don olayı çok azdır.
- Yağışlar cephesel kökenlidir.
- Yıllık yağış ortalaması 600-1000 mm arasındadır.
- Karakteristik bitki örtüsü zeytin, zakkum, mersin, kocayemiş, defne
v.b. bitkilerden oluşan makilerdir.
3. Karasal İklim
Ülkemizde karasal iklim, İç Anadolu, Doğu Anadolu ve Güneydoğu Anadolu
bölgelerinde görülür. Fakat bölgeler arasında karasal iklimde bazı
farklılıklar vardır.
a. İç Anadolu Tipi
- Yazlar sıcak ve kurak, kışlar soğuk ve kar yağışlıdır.
- Kış mevsiminde sıcaklık 0 ile -3 °C, yaz mevsiminde ise 20 °C ile
25 °C civarındadır.
- iç Anadolu’da en fazla yağış ilkbaharda düşer.
- Ortalama yağış 300-400 mm dir.
- Yağışlar konveksiyoneldir.
- Yıllık sıcaklık ortalaması ise 10 °C – 12 °C dir.
- Bitki örtüsü steptir.
b. Doğu Anadolu Tipi
- Karasal iklimin en şiddetli tipi bu bölgede görülür. Bunda bölgenin
yüksek ve denize uzak olması etkilidir.
- Kış mevsiminde ortalama sıcaklıklar -2 °C, -12 °C arasındadır.
- Kar yağışı ve don olayları görülür. Kar 3-4 ay yerde kalır. Kışın
ülkenin en soğuk yeridir. Bunun nedeni yükseltinin fazla olmasıdır.
- Yaz mevsiminde sıcaklıklar 18 °C – 25 °C civarındadır.
- Yıllık yağış miktarı 500-600 mm’dir.
- Doğu Anadolu’da en fazla yağış ilkbahar ve yaz aylarında görülür.
- Bölgenin Malatya, Elazığ gibi illerinde yükseklik fazla
ol-madığından iç Anadolu’da olduğu gibi step iklimi etkilidir.
- Bitki örtüsü yükseklerde çayır, alçak yerlerde steptir. Yer yer
iğne yapraklı ormanlara da rastlanır.
c. Güneydoğu Anadolu Tipi
- Bu bölgenin batısında Akdeniz iklimi etkileri görülürken, doğuya
doğru karasallık artmaktadır.
- Bu bölgedeki karasal iklimde kış mevsiminde sıcaklık 2 °C ile 5 °C
arasındadır. Dolayısıyla kar yağışı ve don olayları Doğu Anadolu’daki
kadar etkili değildir.
- Yaz mevsiminde en yüksek sıcaklıklar bu bölgede görülür. (29 °C –
31 °C) Dolayısıyla buharlaşma şiddeti en faza bu bölgede olduğundan,
kuraklık da çok fazladır.
- Yıllık yağış 400-700 mm arasındadır. Yağışların çoğu kış ve
ilkbahar mevsimlerinde düşer, yazlar oldukça kuraktır.
- Bitki örtüsü steptir.
KAYNAK:BİLİM TEKNİK